Karibu to wspólna nazwa północnoamerykańskich podgatunków renifera, zamieszkujących przede wszystkim tundrę. Ich podstawowym pokarmem są mchy, porosty, trawy, karłowate brzozy i płożące wierzby. Niekiedy renifery ogryzają zasobne w związki wapnia i fosforu poroże, zrzucone przez innego osobnika. Takie zachowanie karibu występuje często na terenach, na których gleby są ubogie w niektóre składniki mineralne.

1. Spośród przykładów podstawowego pokarmu karibu podanych w tekście wybierz ten, który nie jest pokarmem roślinnym. Odpowiedź uzasadnij.
2. Wyjaśnij, dlaczego renifery żyjące na niektórych obszarach włączają do swojej podstawowej diety także poroża innych osobników.

Stadium larwalne występuje w rozwoju osobniczym zwierząt, które składają jaja o ilości żółtka niewystarczającej do pełnego rozwoju od zarodka do imago, czyli postaci dojrzałej płciowo.Jednym z czynników ograniczających wzrost roślinożernych owadów jest dostępność azotu zawartego w pokarmie roślinnym. Stwierdzono, że zawartość azotu w liściach babki lancetowatej spada, gdy zwiększa się zawartość CO2 w powietrzu. Na wykresie przedstawiono wzrost larw motyla Junonia coenia żerujących na babce lancetowatej, rosnącej w warunkach normalnego i podwyższonego stężenia CO2 w powietrzu.

Na podstawie: C.J. Krebs, Ekologia, Warszawa 1997.

a) Wyjaśnij, uwzględniając podane informacje, dlaczego przy różnym stężeniu CO2 w powietrzu masy ciała larwy Junonia coenia się różnią.
b) Przedstaw rolę stadium larwalnego w cyklu rozwojowym owada.

Pęcherz pławny to cienkościenny, błoniasty narząd występujący u wielu ryb, pełniący funkcję narządu hydrostatycznego. W rozwoju zarodkowym pęcherz pławny ryb, jak i płuca płazów, rozwijają się z uchyłka gardzieli.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Pęcherz pławny ryb i płuca płazów są przykładem
A. dryfu genetycznego.
B. konwergencji.
C. dywergencji.
D. koewolucji.

b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1-4.

Pęcherz pławny ryb i płuca płazów to narządy …

W tabeli cyfrą 1 zaznaczono obecność, a cyfrą 0 − brak niektórych cech u przedstawicieli wybranych gatunków strunowców. Obok tabeli zamieszczono drzewo filogenetyczne, na którym literami A-F oznaczono pewne grupy systematyczne strunowców oraz zaznaczono na gałęziach (liniach filogenetycznych) cechy, które w rozwoju ewolucyjnym u przodków tych grup pojawiły się po raz pierwszy.

Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, Poznań 2012.

1. Wybierz z tabeli i zapisz poniżej nazwy wszystkich przedstawicieli strunowców należących do grup oznaczonych na drzewie filogenetycznym literami C i E.
2. Podaj wszystkie widoczne na drzewie filogenetycznym grupy kręgowców, których wspólny przodek miał cztery kończyny kroczne. Zapisz oznaczenia literowe tych grup.
3. Zaznacz właściwe dokończenie zdania.

Na rysunkach 1-7 przedstawiono (bez zachowania proporcji wielkości) zwierzęta należące do różnych gromad w królestwie zwierząt.

Źródło: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 313, 317, 321 323, 326, 328.

a) Podaj nazwę gromady, do której należy zwierzę oznaczone cyfrą 1 oraz widoczną na rys. jedną cechę budowy zewnętrznej, charakterystyczną wyłącznie dla tej gromady i występującą u wszystkich jej przedstawicieli.

b) Dopisz prawidłowe dokończenie zdania, wpisując oznaczenia cyfrowe zwierząt spośród 1-7.

Powłoka ciała, zapobiegająca przenikaniu wody do wnętrza ciała dzięki martwym wytworom nabłonka oraz tłuszczowej wydzielinie komórek gruczołowych nabłonka, występuje u zwierząt oznaczonych cyframi …

c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidłowe elementy aparatu ruchu zwierząt oznaczonych cyframi 1 i 4.

d) Zaznacz odpowiedź A, B, C albo D i jej uzasadnienie, wybierając spośród I-IV tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.

Krew płynie w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych u …

e) Przedstaw znaczenie fizjologiczne wydalania kwasu moczowego przez zwierzęta oznaczone cyframi 1 i 7.

Wśród współcześnie żyjących zwierząt zdolnością lotu charakteryzują się owady, ptaki oraz należące do ssaków nietoperze. Mechanizm lotu u wymienionych grup zwierząt różni się, wszystkie jednak do poruszania skrzydłami wykorzystują pracę mięśni. U większości owadów mięśnie poruszające skrzydłami są przymocowane do płytek szkieletu zewnętrznego, a u ptaków i nietoperzy – do określonych kości szkieletu wewnętrznego. U owadów skurcz mięśni powoduje przemieszczanie się płytek szkieletu, co wprawia skrzydła w ruch. Na rysunku, w sposób schematyczny, przedstawiono ruch skrzydeł owada w górę (I) i w dół (II) oraz szkielet ptaka (III).

Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482-483; U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32; Zoologia, red. Z. Grodziński, Warszawa 1969, s. 275.

a) Na podstawie analizy rysunków I i II uzupełnij podane zdania, wpisując rodzaj pracujących mięśni oraz kierunek przemieszczania się płytki szkieletu i skrzydeł tak, aby powstał opis mechanizmu poruszania skrzydłami u owadów.

Na rysunku przedstawiono budowę lancetnika.

Źródło: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 682.

a) Korzystając z rysunku, wypisz dwie cechy budowy lancetnika (poza obecnością struny grzbietowej), charakterystyczne wyłącznie dla strunowców i występujące w którymś stadium życiowym u każdego strunowca.
b) Uzasadnij przynależność człowieka do strunowców, uwzględniając budowę jego szkieletu osiowego.

Na rysunku przedstawiono budowę zewnętrzną żaby.

Źródło: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 322.

a) Podaj dwie – widoczne na rysunku – cechy budowy zewnętrznej żaby, które powstały u płazów jako przystosowania do życia na lądzie. Uzasadnij odpowiedź.

b) Opisz, jakie zachowanie żaby chroni ją jednocześnie przed przegrzaniem oraz odwodnieniem.

c) Zaznacz w tabeli znakiem X prawidłowy kierunek przenikania przez skórę żaby obu wymienionych substancji (1 i 2) w stosunku do ciała żaby, która zanurzona jest w stawie.

Na rysunkach A i B przedstawiono w uproszczeniu zasadę funkcjonowania układu wydalniczego zwierząt należących do dwóch gromad kręgowców lądowych.

Na podstawie: W. Lewiński, Anatomia i fizjologia człowieka (z elementami fizjologii zwierząt), Reda 1996, s. 115.

a) Podaj, na którym rysunku (A czy B) przedstawiono funkcjonowanie układu wydalniczego gadów. Odpowiedź uzasadnij.
b) Określ, na czym polega proces zachodzący w nefronie w miejscu oznaczonym na rysunku literą X.
c) Uzasadnij na podstawie powyższych informacji, że oba kręgowce są przystosowane do lądowego trybu życia.

Myśliczki to drapieżne chrząszcze należące do rodziny kusaków. Mają półkoliste, olbrzymie, zbudowane z tysiąca ommatidiów oczy, które są wrażliwe na zmiany w otoczeniu i pozwalają szybko reagować na ruch. Ich aparat gębowy zbudowany jest z wargi górnej, żuwaczek, szczęk oraz wargi dolnej, przekształconej w długi lepki język, błyskawicznie wyrzucany w kierunku ofiary, która przykleja się do lepkiej wydzieliny i trafia między silne żuwaczki. Gruczoły umiejscowione w głowie myśliczka produkują substancje tłuszczowe i białka wchodzące w skład wydzieliny, dzięki czemu język przylepia się do każdej powierzchni – hydrofilowej i hydrofobowej.
Język kameleona to narząd mięśniowy położony w jamie gębowej. Jest bardzo długi, na końcu szeroki, pokryty lepkim śluzem. Kameleon strzela w ofiarę językiem dwa razy dłuższym od siebie samego, co pozwala pochwycić pokarm w ułamku sekundy z dużej odległości.

Na podstawie: P. Jałoszyński, Odrzutowy kameleon, „Wiedza i Życie”, 2014 nr 9, s. 30.

a) Na podstawie analizy tekstu wymień trzy cechy budowy myśliczka przystosowujące go do drapieżnictwa.

b) Określ, który składnik lepkiej wydzieliny gruczołów myśliczka ułatwia przylepienie się języka do powierzchni hydrofobowej.

c) Określ, czy oczy myśliczka są proste, czy złożone i podaj jedną ich cechę, która o tym świadczy.

d) Zaznacz odpowiedź A lub B i jej uzasadnienie, wybierając spośród 1-3 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.

Język myśliczka i kameleona to narządy …

Na rysunku A przedstawiono aksolotla (zaliczanego do płazów ogoniastych) w pewnym stadium rozwojowym, a na rysunku B – cykl rozwojowy płaza bezogonowego (bez zachowania proporcji wielkości przedstawionych form).

Na podstawie: http://mailgrupowy.pl/files/html/5063,embriologia – wyklad5_html_mbb5468e.png; http://www.lizzieharper.co.uk/gallery/amphibia_and_ reptiles/ [dostęp: 20.11.2014].

a) Podaj nazwy etapów cyklu rozwojowego płaza bezogonowego oznaczonych na rysunku cyframi I, II, III.
b) Podaj oznaczenie cyfrowe etapu rozwoju płazów, w którym wykształcają się listki zarodkowe i wymień ich nazwy.
c) Podaj nazwę stadium rozwojowego, w jakim znajduje się przedstawiony na rysunku aksolotl. Odpowiedź uzasadnij.
d) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Zięby w pewnej populacji miały dzioby o różnym kształcie i wielkości. Ograniczone zasoby pożywienia podczas suszy spowodowały, że jedynym dostępnym pokarmem dla tych ptaków stały się owady żyjące pod korą drzew i nasiona w owocach kaktusa. Wskutek tego suszę przeżyły tylko zięby o najdłuższych dziobach, którymi mogły otwierać owoce kaktusa oraz zięby o najszerszych dziobach, którymi mogły odłupywać korę drzew.

Na podstawie: E.P. Solomon, D.W. Martin, L.R. Berg, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 422.

Określ rodzaj doboru naturalnego (A-C) działającego na opisane w tekście zięby oraz wybierz schemat (1-3), który ilustruje ten rodzaj doboru.

A. Stabilizujący.
B. Kierunkowy.
C. Różnicujący.

Na poniższych rysunkach przedstawiono budowę kręgosłupa dwóch przedstawicieli naczelnych.

Źródło: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 471.

a) Korzystając z obu rysunków, porównaj kształt kręgosłupa goryla i człowieka.
b) Określ, z jaką ewolucyjnie wykształconą cechą człowieka ma związek kształt jego kręgosłupa.

Na rysunkach przedstawiono szkielety dorosłych osobników: współczesnego człowieka oraz współczesnej małpy człekokształtnej – goryla (nie zachowano proporcji wielkości).

Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 477.

a) Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu osiowego człowieka, które różnią go od szkieletu osiowego goryla, a związane są z dwunożnością oraz pionizacją ciała.

b) Wśród wymienionych poniżej cech budowy szkieletu (1-9) dorosłego człowieka oraz dorosłego goryla zaznacz te, które są dla nich wspólne.

1. Mała trzewioczaszka.
2. Przeciwstawny kciuk.
3. Przeciwstawny paluch.
4. Skrócona miednica.
5. Zaokrąglona potylica.
6. Siedem kręgów szyjnych.
7. Silnie rozwinięta łopatka.
8. Zwykle dwanaście par żeber.
9. Podwójnie wysklepiona stopa.

c) Przyporządkuj wybrane cechy budowy szkieletu wymienione w podpunkcie b) zadania (1-9) do kategorii podanych w tabeli. Oznaczenia cyfrowe cech wpisz do odpowiednich rubryk tabeli.

Na rysunku przedstawiono szkielety kończyn przednich różnych kręgowców płucodysznych (nie zachowano proporcji wielkości).

Na podstawie: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 166.

a) Przedstaw rolę, jaką odgrywają kości zaznaczone na rysunkach szkieletów kończyn szarym kolorem, w funkcjonowaniu tych kończyn u wszystkich wymienionych kręgowców.

b) Wyjaśnij, na czym polega różnica w budowie dłoni wieloryba i dłoni jaszczurki, uwzględniając rodzaj ruchu, w którym uczestniczy u tych kręgowców ta część kończyny.

c) Podaj nazwę zjawiska ewolucyjnego, które ilustrują powyższe rysunki i wyjaśnij, na czym ono polega.

Wskazówki:

W zalezności od rodzaju czy gatunku często możemy spotkać modyfikacje w budowie kości, ale  plan i schemat budowy pozostaje bez zmian. To sugeruje podobną rolę danej struktury w organizmie.  Warto pomyśleć o znaczeniu wydłużenia kończyny dla organizmu.

Wieloryb i jaszczurka żyją w innym środowisku, zwróć uwagę na adaptację wieloryba, a szczególnie na liczbę paliczków.

Wspólny plan kończyny jesy cechą wspólna, ale w drodze ewolucji nastąpiło wykształcenie zmian adaptacyjnych.